2300 Yıl Öncesinden...

Teofrast

Lesvos (Midilli) adasında M.Ö. 372 yılında doğan Tirtam okul çağına geldiğinde önce adada eğitim görür, sonra daha ileri eğitim için Atina’ya gönderilir ve hayatının sonuna kadar orada kalır. Dönemin en ünlü öğretmeni olan Platon (Eflatun) dan Platon Akademisinde dersler alır. 

Orada Platon’un bir başka ünlü öğrencisiyle tanışır ve ondan felsefe dersleri alır. Yardımcısı olur ve kendi akademisini oluşturmasına yardım eder. Felsefe öğretmeni olan Aristo, güzel konuşmasından dolayı adını önce Eufrast koymuş, sonra ise tanrılar gibi konuşan anlamında, Teofrast olarak değiştirmiştir. Büyük İskender’in de öğretmeni ve danışmanı olan Aristo, İskender’in ölümünden sonra şehri terk etmek zorunda kalır. Okulunu ve kütüphanesini güvendiği Teofrast’a bırakır. Ölümüne kadar geçen 35 yıl içerisinde Teofrast Okulu ve Aristo ekolünü geliştirir, 250nin üzerinde eser verir. Günümüze kadar birçok maceradan sonra, bunlardan sadece ikisi kalır.

Teofrast’ın günümüze ulaşan bu iki eserinden daha ünlüsü, Karakterler adlı eseridir. Kaba bir hesapla günümüzden 2300 yıl öncesinde yazılmış bu eser, “yeryüzünde değişen bir şey yok” dedirtecek canlılık ve güncelliktedir. Yazar döneminin toplumundaki insan çizgilerinin adeta sözle karikatürlerini çizmiştir. Satırları metafizik değil ampiriktir. İnsan davranışına ilişkin keskin gözlemlerinin güçlü anlatımı ile yazılmışlardır.

Eserde, olumsuz 30 insan çizgisi anlatılmaktadır. Edebi olma kaygısı taşımayan günlük bir dille yazılmış olan eser, muhtemeldir ki yazılmış ve günümüze gelememiş olan ya da yazılacak olan ve yazılamamış bir tiyatro eserinin eskizleridir. Ve yine muhtemeldir ki olumlu insan çizgilerini içeren bölümü günümüze ulaşmamıştır…

Bu haliyle bile yazılmış olsalar, Teofras’ın Karakterleri, kendisinden yüz yıl öncesinin Eshid, Sofokles ve Euripides gibi klasik tragedya yazarlarının karakterlerinden oldukça farklıdırlar.  Yağlı boya ile portreleri çizilmiş kadar gerçekçi ve hayatın günlük telaşı içerisindedirler. En önemlisi de o zamandan bu zamana yeryüzü binlerce kez güneşin etrafında dönmüş ise de insanının davranışlarının değişmeyen çizgilerini yakalayabilmiş olmasıdır. 

Aşağıda Teofrast'ın Karakterler'inin kısaltılmış çevirisini ile birlikte kim bilir, belki kendinizden ve çevrenizden çok şeyler bulacaksınız. 

I.  İkiyüzlü

Bakın nasıldır ikiyüzlü kişi: düşmanına gidip onunla konuşarak nefretini gizleyebilir. Arkadan birine kötülük yapmıştır – yüz yüze geldiğinde onu över hatta ona üzüntülerini bildirir. Arkasından konuşanlar olduğunda darılmaz onları affeder. Haksızlık ettiği birisi ona tepkisini söylediğinde duygusuzdur. Acele görüşmek istediğinde ise işi vardır, başka zaman görüşelim der.

Asla yaptığı şeyi söylemez, daha düşündüğünü ve henüz geldiğini söyler. Pazarda bir şey sattığında satamadığı söyler, aksine satamadığında ise sattığını söyler…

Bir şey duymuştur, haberim yok der, gördüğü şeye de görmedim. Söylediği şeyi hatırlamadım der. “Düşüneceğim, bilmiyorum, hayret, ben de öyle düşünüyorum” ve “inanmıyorum, düşünmüyorum, çok şaşırdım” onun sözleridir. 

II. Yaltaklanan

Yaltakçılığı, yaltaklanan kişinin fayda sağladığı kişilerle ilişkilerindeki haysiyet yoksunluğu olarak tanımlayabiliriz. Bakın yaltakçı nasıldır. Seninle birlikte yürür ve “Bak herkes sana bakıyor. Kasabamızda böylesi yok. Geçen gün otuz kişi bir araya geldik ve konuşurken konu kimin en düzgün kişi olduğuna geldi. Başta ben olmak üzere herkes bu kişinin sen olduğunu söyledi”. Bunu yaparken de elbisenin üstündeki bir ipi alır, saçının-sakalının arasındaki bir çöpü ve gülerek şöyle der: “görüyor musun bak, iki gün seninle görüşmedik ve saçın başın karışmış. Ama senden başka kim böyle güzel saç-sakala sahip ki…”

Bir şey söylemeye kalksan herkesi susturur. Şarkı söylesen över, sustuğunda “harika” der. Kötü bir şaka dahi yapsan güler ve elbisesini ile ağzını kapatır çok gülüyormuş gibi.  Karşına çıkan insanlara “çekilin” diye bağırır. Çocuklarına elma ya da armut alır ama onlara sen varken verir, onları öper ve “iyi babanın çocukları” der.  Seninle ayakkabı almaya gelir ve “ne güzel ayaklar, bu ayakkabı yakışmadı” der. Bir dostuna gideceksen, önden gider ve “sana geliyor” der, sonra sana gelir ve “ona söyledim geldiğini” der.  Sana olmayacak yerlerden hediyeler alır. Misafirinse, şarabı il o över ve “ne muhteşem sofra” der. Üşüyüp üşümediğini sorar ve sen cevap verene kadar üstüne bir örtü örter. Başkalarının yanında kulağına fısıldayarak konuşur, başkalarıyla konuşurken sana bakar. Tiyatroda kölenin elinden yastığı kapar ve senin oturacağın yere koyar.  Evinin yapısını, tarlalarının bakımını ve yapılan resmini över.

III. Çalçene

Çal çenelik düşünülmeden ve boş şeyler konusunda sonsuza kadar konuşabilmedir. Çalçene şunu yapar. Tanımadığı birisinin yanına oturur ve önce karısını över.  Sonra gece gördüğü rüyayı anlatır. Daha sonra en ince ayrıntısıyla yediği öğle yemeğini anlatır. Oradan insanların eskiye göre ahlaksız olduklarını, pazarda buğday fiyatlarının çok iyi olmadığını, kasabada çok yabancı olduğunu, bayramdan sonra denizin daha sakin olduğunu ve yüzmek için ideal olduğunu, Zeus biraz daha yağmur yağdırırsa ürünün iyi olacağını, tiyatronun sütunlarının sayısını… Sonra der ki “dün istifra ettim” ve arkasından sorar “bugün günlerden ne”? Tahammül edip kendiliğinden gitsin diye beklersen bu asla olmaz.

IV. Sütübozuk

Sütü bozukluk görgüsüzlükle ifadesini bulan cehalet olarak tanımlanabilir. Bir toplantıya gitmeden işkembe çorbasını tıka basa yer ve orada parfümün işkembe çorbasından daha hoş olmadığını iddia eder. Kocaman ayakkabılar giyer ve yüksek sesle konuşur. En yakın dostlarına güvenmez toplantıda olanları hizmetkarları ile paylaşır.

Oturduğunda elbisesini dizlerinin üstüne öyle çeker ki başka yerleri görünür, aldırış etmez. Sokakta hiçbir şet dikkatini çekmez ama sığır, eşek ya da bir keçi gördüğünde durup inceler. Acıktığında sadece kendisine yemek hazırlar. Herkes sofradayken hayvanlara yem vermeye gider. Kapı çalındığında kapıyı kendi açar ve köpeğini çağırır, burnundan tutar ve şöyle der “bu evin bekçisi bu…”.

Alacağı olduğunda, kendisine verilen gümüş parayı silinmiş ve hafif diye reddeder ve değiştirilmesinde ısrar eder. Birisine ödünç saban, sepet, tırpan ya da torba verdiğinde gece uyku tutmaz ve hemen gidip ister. Kasabaya inerken ilk gördüğünü durdurur ve deri ile tuzlu balık fiyatlarını sorar; sonra da tıraş olacağını ve tuzlu balık almayacağını söyler.

V. Yağcı

Kişinin, yakışık alıp almadığını düşünmeksizin, şeref ve haysiyetini gözetmeksizin başkalarıyla ilişkilerinde onlara haz sağlamaya çalışmak olarak tanımlanabilir. Bakın yağcı nasıl davranır. Daha uzaktan selam verir, olağanüstü bir insan olduğunu söyler, iltifatlara boğar ve iki eliyle seni tutar, bırakmaz. Seninle biraz yürür, tekrar ne zaman görüşeceğinizi sorar ve tekrar iltifatlar yağdırır. Hakem olarak görüşüne başvurulduğunda sadece kendisine başvuran tarafa değiş her iki tarafa da yaranmak için helak olur.  Yabancı birine, hemşerilerine göre daha haklı olduğunu söyleyebilir.

VI. Utanmaz

Utanmazlık ısrarla utanç verici şeyler yapmak ve konuşmak olarak tanımlanabilir. Bakın utanmaz adam nasıl birisidir. Hemen yemin etmeye hazırdır. Kavgacı ve sokak ağızı ile konuşur, her şeyi yapabilir ve her şey ondan beklenir.

İçkili olmadan da üstünü başını çıkarıp göbek atabilir. Panayır olduğunda seyircilerden para toplarken bulur kendini ve vermeyenlerle kavgaya tutuşur. Onun için utanılacak iş yoktur, her işi yapabilir. Kumar oynayabilir, ailesine bakmaz. Evinden çok hapishanede yaşayabilir.

En kalabalık ve bayram günlerini seçerek yolda giden birini çevirir ve yüksek sesle bağırır çağırır, küfür eder ve etrafında seyirci toplar. Söyledikleri utanmazca ve bayağıdır bu nedenle kimse sonuna kadar dinlemez, uzaklaşır.

Aynı anda birçok davası vardır: kiminde sanık, kiminde müşteki; kiminde yalan yeminle kurtulur, göğsünde bir tomar dilekçe ve belge ile gezer.

Sokak serserilerinin başına geçmek için hiçbir fırsatı kaçırmaz. Hemen borç verir ama günde yüzde yirmi beş faiz ister. Faiz toplamak için meyhane ve dükkânları kendi dolaşır.

VII. Geveze

Gevezelik nedir derseniz, konuşmada kendini tutamamaktır. Bakın nasıl bir adamdır geveze. Onunla karşılaşıp bir şey söylediğinde, anında sana işin öyle olmadığını, kendisinin her şeyi bildiğini ve eğer biraz vaktin varsa her şeyin doğrusunu sadece ondan öğrenebileceğini söyler. Araya girip bir şey söylemeye çalıştığında, “sözünü balla kestim, diyeceğini unutma; iyi ki aklıma getirdin az daha unutuyordum; çabuk çaktın meseleyi; bak benim dediğime geldin ” diye konuşturmaz ve sözünü keser. Onunla konuşurken sözünü kesmesin diye rahat nefes bile alamazsın.

Ayrı ayrı birkaç kişiyi artık yorduğunda başka bir grup insanın yanına gidip onları işlerini bırakıp kaçırtabilir. Eve gitmen gerektiğini söyleyip kaçmak istediğinde konuşarak seni evine kadar geçirir.

Mecliste neler olduğunu ona sorduğunda; olanları, en ince ayrıntısına kadar tüm tartışmaları, bu meseleler ile ilgili geçmişte yaşanan tüm sorun ve tartışmaları, geçmişte kendi söylediklerini anlatır. Anlatırken öyle kendinden geçer ki dinleyenler sıkılır, bir kısmı kalkar gider, diğerleri dinliyormuş gibi yapar ama dinlemez, dinleyenler konunun ne olduğunu unutur.

Onunla iş yaparsan, iş yaptırmaz; tiyatroda yanında oturursa izletmez; beraber yemek yersen yemek yedirmez.

VIII. Dedikoducu

Dedikoduculuk, dedikoducunun insanların inanmalarını istediği olmayan şeylerle ilgili haberler uydurmaktır. Bakın nasıl biridir o. Arkadaşınsa ve yolda karşılaşırsanız yüzü aydınlanır, size gülümser ve sorar: “Nereden geliyorsun? Yeni bir şey var mı? İnanamıyorum, hiç mi haberin olmadı?” ve sormaya devam eder “Senin yanında konuşmadılar mı? Hayret. Neler neler konuşuluyor hâlbuki”. Cevap vermeni beklemeden devam eder: “Demek öyle. Hiçbir şey duymadın. Sana anlatayım, aklın duracak şimdi.”  Ve başlıyor anlatmaya. Bir askerden, ya da flütçü Asti’in kölesinden, ya da savaş yerinden yeni dönmüş olan bir tüccardan duymuş – haber kaynakları genellikle doğrulatamayacağın kaynaklar.

Onlar demiş ki, Poliperhon ve kral savaşı kazanmış,  Kasandr ise esir alınmış. (Poliperhon Büyük İskender’in komutanlarından ve Makedonya’nın yöneticisidir. Bölgede o dönemde üç kral bulunmakta ve aralarındaki savaşlar 10 yıl sürmüştür (M.Ö. 319-309). Oğlu Kasandr ile birlikte bu savaşlara katılmıştır.) Yanılıp sorarsan, “peki sen buna inanıyor musun?” diye cevabı uzun olacak. “Tabi ki öyle olmuş, herkes bunu konuşuyor, duymayan kalmamış. Savaş tam bir can pazarı olmuş.  Görevlilerin yüzlerinden belliymiş morallerinin ne kadar bozuk olduğu. Bir başka yerden duyduğuna göre, Makedonya’dan gelen ve her şeyi görmüş olan bir adamı beş gündür bilinmeyen bir evde kapalı tutuyorlarmış ki olanları anlatmasın.” Tüm bunları anlatırken de sözlerinin etkisini arttırmak için ahlayıp vahlamaktadır: “Zavallı Kasandr. Hiç şansı yok. Şu kadere bakar mısın? Bir de o kadar güçlü görünüyordu ki… Sakın dediklerimi başkalarına anlatma, aramızda kalsın.” Halbuki tüm kasabaya anlatmıştır…

IX Yüzsüz

Haksız bir çıkar uğruna insanların inanç, fikir ve kanaatleri tanımazlık ve aldırış etmeme olarak tanımlanabilir.  Yüzsüz, daha önce dolandırdığı kişiden tekrar borç isteyebilir. Kestiği kurbanı tuzlayıp kaldırdıktan sonra başkasının sofrasına oturup, üstelik kölesini çağırarak ona da ekmek ve et verip “Hadi tıkın bakalım Tibie” diyebilir.

Kasap dükkanına gittiğinde, kasaba bir zamanlar ona yaptığı iyiliği hatırlatır ve tartıya bir parça et daha fazla olmazsa çorbalık bir kemik eklemek için tepesine dikilir.  Becerebilirse çok memnundur, beceremezse, çıkarken tezgahın üstündeki temizlenmiş bağırsakları kapar ve sırıtarak dışarıya fırlar.

Tiyatro gösterileri için başka yerden misafirleri gelirse onların parası ile kendine de bilet alır. Sadece kendisi olsa iyi, oğulları ve onların öğretmenine de… Birisi uygun fiyata bir şey satın aldığında, aynı fiyattan o da almak için var gücü ile bastırır.  Komşusundan ödünç buğday ya da çavdar ister, komşuları verdiğinde eve kadar getirmeleri için ısrar eder.

Hamama gittiğinde sıcak su kazanlarının başına geçer ve tası kafasından aşağıya boca eder. Giderken ise hamamcıya, “Ne parası istiyorsun, ben kendim yıkandım” der.

X. Sıkı

Sıkılık ölçüsüz tasarruf etme halidir. Sıkı bir adam nasıldır? Alacağı olan kişiye gidip daha zaman dolmadan faizini isteyebilir. Ortaklaşa düzenlenen bir yemekte kendisi de dahil herkesin kaç kadeh içtiğini sayar. Kendisine gelen hesap ne kadar düşük de olsa söylenir ve kazıklandığını iddia eder.

Kölelerinden birisi tabak ya da çanak kırsa günlük yemeğinden keser. Karısı bir bozuk parayı evde düşürse bütün evin altını üstüne getirir. Sana bir şey satacaksa alamayacağın bir fiyata satmak ister.

Bahçesinden tek bir incir koparmana, tarlasından geçmene ne de yere düşmüş bir zeytin ya da hurmayı almana izin vermez. Her gün tarlanın sınırındaki taşları kontrol etmeye gider. Bozcunu bir gün geçirsen ödeyeceğin faizin faizini senden ister.

Yemeğe misafir çağırdığında etleri küçük lokmalara böler. Pazara gider ve hiçbir şey almadan geri döner. Karısına, komşulara tuz, fitil, kimyon gibi şeyleri vermeyi yasaklar: yıla vurunca dünyayı tutarmış diye.

Bu tür sıkı insanlarda küflenmiş sandıklar ve paslanmış anahtarlar çok olur. Giysileri bir yerleri görünecek kadar kısadır, kafalarını derisine kadar kazıtırlar, ayakkabılarını akşam vakti giyerler, terziye elbise verdiklerinde yamaların kalın olmasında ısrar ederler.

XI. Küstah

Küstahlığı tanımak zor değildir. Arsızca ve kırıcı alaycılık içeren şakacılık da denilebilir. Bakın kibirli ne yapar. Yolda bir kadınla karşılaştığında eteklerini kaldırıp edep yerlerini gösterebilir. Tiyatroda herkes kestiğinde alkışa başlayabilir. Herkesin beğeni ile izlediği artistleri ıslıklayabilir. Sessizlik olduğunda geğirir ki tiyatrodakiler dönüp ona baksınlar.

Pazarın en kalabalık olduğu öğlen vakti tezgahların önüne geçer ve tezgahtaki ceviz ve meyvelerden yiyerek satıcıları lafa tutar. Az tanıdığı birisi yanından geçtiğinde adıyla ona bağırarak seslenir. Acele eden birini görünce onu oyalar. Mahkemede davayı kaybetmiş olanın yanına gider ve onunla şakalaşır. Ayine katıldığında kutsal kadehi yere düşürür ve gülmekten katılır. Müzik dinlediğinde el çırpar, ıslık çalar ve çabuk bitirdiler diye azarlar.

XII: Patavatsız

Patavatsızlık, insanları rahatsız eden şeylerin neler olduğu ve ne zaman yapılmaması gerektiği konusundaki algı yetersizliğidir.  Örneğin patavatsız en meşgul olduğun zaman seninle sohbet etmeye gelir. Üşütmeden dolayı ateşi çıkmış olan sevgilisine şarkı söyleyeceği tutar. Şahitlik etmek için çağırdıklarında karardan sonra gelir. Düğüne davet edilip gittiğinde düğün boyunca kadınlar aleyhinde konuşur. Arkadaşı uzun yoldan yorgun gelmiştir, ona biraz dolaşmayı teklif eder.

Sen malını sattıktan sonra ona daha yüksek fiyat vermeye hazır müşteri getirebilir. Uzun zaman tartışma konusu olmuş bir konuyu tam uzlaşma sağlandığında kalkar ve gündeme getirir. İhtiyaç duymayacağınız ama kibarlıktan ret edemeyeceğiniz bir iyilik yapmak için canla başla çalışmaya girişir. Tam bayram üstü, parası bittiğinde gelip hesaplaşmak ister. İki taraf uzlaşmak için hakemlik etmesini isterler, aksine onları birbirine düşürmek için uğraşır. Canı oynamak istediğinde etrafındakileri zorla çekiştirerek kaldırmaya çalışır…

XIII. İşgüzar

İşgüzarlık söz ve hareketlerde iyi niyetli ölçüsüzlüktür. Böyle bir adam gücünün yetmeyeceği bir şey için hemen söz verir. İnsanlar bir konu hakkında karar birliğine vardıklarında işgüzar kabulü mümkün olmayan gerekçelerle itiraz eden tek kişidir.

Hizmetkarlarına misafirlerin içebileceğinden çok daha fazla şarap hazırlatır. Tanımadığı kişilerin bilmediği bir konuda tartıştıklarını gördüğünde hemen barıştırmak için araya girer. Asker ise komutanın yanına gidip ne zaman savaşacaklarını ve yarın için emirlerinin ne olacağını sorar.

Babasına gidip annesinin yattığını ve uyuduğunu söyler. Hekim hastaya şarap verilmemesi gerektiğini söylediğinde, zararlı olup olmadığını anlamak için sarhoş olana kadar içer. Bir kadın öldüğünde mezar taşına, doğduğu yer ve adı dışında, kocasının, annesinin, babasının, kardeşlerinin de adını yazar ve şöyle bitirir: bunların hepsi iffetli insanlardı. Yemin etmesi gerektiğinde etrafındakilere, “ben kaç kez yemin ettim şimdiye kadar, bir bilseniz…”.

XIV. Sersem               

Sersemliği tarif etmek için şunu söyleyebiliriz: kendini sözlerde ve davranışlarda gösteren aklın hareketsizliği halidir.  Sersem örneğin, önünde abaküsle hesap yapar, sonucu alır ve komşusuna döner: “ne kadar ediyor”? Mahkemesi olduğunda gideceği tarihi unutup o gün köye gider. Tiyatroya gittiğinde ise orada uykuya dalar, gösteri biter, herkes evine gider, o ise orada kalır.

Bir şey alır ve güvenli bir yere koyar, sonra yerini unutur ve bulamaz. Bir arkadaşının ölüm haberini verdiklerinde üzülür, ağlamaya başlar ve “iyi yolculuklar” der.

Birisi ona borcunu öderken şahit çağırabilir. Kışın salatalık almadığı için kölesine kızabilir. Çocuklarına koşma ve güreş antrenmanı yaptırır ve yorgunluktan canlarını çıkarabilir. Tarlada kendine yemek pişirdiğinde iki defa tuz koyar ve yiyemez.

Yağmur yağar ve hava kararırsa insanlar “göz gözü görmüyor” derken o “ne gökyüzü var bu gece ve yıldızlar…” der. Birisi ona dese ki, “bu mezarlığın kapısından kaç kişi geçti sence?”, “bize de o kadarı nasip olur umarım” diye cevap verir.

XV. Aksi (nemrut)

Aksilik özellikle iletişimde kendini gösteren insan ilişkilerinde dostça olmayan tutumu anlatır. Örneğin aksi birine, “filanca nerededir?” diye sorulduğunda, cevabı “beni rahat bırak” olur. Selam verirsin, almaz. Satmak için pazara bir şey çıkarmıştır, ne kadar istediğini soranlara “sence ne eder” diye sorar.

Birisi ona saygısını belirtmek için bayramda hediye gönderse, öylesine göndermediğini, kendisinin de bir şey beklediği için gönderdiğini söyler. İstemeden birisi çarpsa ya da ayağına basıp özür dilese, özrü kabul etmez.  Ortak bir şey için dostu gelip onun da para vererek katılmasını istese vermez; bir süre sonra kendisi götürür ve şöyle der “bu da havaya gitti”.

Yolda ayağı taşa takılsa taşa lanet eder. Hiç kimseye uzun süre tahammül edemez. Ne şarkı söyletebilirsin, ne oyun oynatabilirsin. Tanrılara bile yalvarmamaya vardırır işi… 

XVI. Cahil

Cahil batıl inançları nedeniyle tanrısal güçlerden korkan kişidir. Bakın cahil neler yapar. Kedi önünden geçtiğinde yoldan önce başka bir insanının geçmesini beklemekte ya da yolun ötesine üç taş atarak devam yürümeye etmektedir. 

Evinde pareia yılanı gördüğünde Sabaziy çağırmaktadır (bir çeşit ayin yapmaktadır). Kutsal yılanı gördüğü yere ise dua yeri inşa etmektedir. Kavşakta yağlı taş var ise kendi taşıdığı kutsal yağdan sürmeden ve dizleri üstünde dua etmeden geçmez. 

Un torbasını fare kemirse hemen falcıya gider ve ne yapması gerektiğini sorar.  Falcı, torbayı dericiye ver ve tamir ettir dese de onu dinlemez ve eve dönerek arınma kurbanı verir.

Evinde devamlı arındırma ayinleri yapar, aksi takdirde Hekata’nın lanetini çekeceğine inanır. Yolda giderken kukumav kuşu ötse durup, “Atina beni korusun” demeden yoluna devam etmez. Mezarlığa, ölünün yanına ve yeni doğum yapan kadının yanına hiçbir güç onu götüremez- kirlenmemesi daha iyidir.

XVII. Mızmız

Mızmızlık sana verilen her şeyden gerekçesiz olarak memnuniyetsizlik ifade etme halidir. Mızmız böyle bir adamdır. Dost olarak sofrandan ona hizmetkarınla bir şey gönderdiğinde, söylediği şey, “Çorba ile şaraba kıyamadı demek ki ve beni yemeğe çağırmadı” olur. Yağmur yağdığında Zeus’a teşekkür edeceğine çok geç yağdığı için söylenir. Yolda bir kese para bulduğunda, bir kere bile hazine bulamadığına hayıflanır. Uzun pazarlık sonrası bir köle satın aldığında satıcıya, “bu kadar ucuz verdiğine göre kim bilir hasta mıdır ki? ”der.

 Oğlun oldu diye sevinçli müjde verildiğinde, “ama gerçeği söylemek gerekirse mallarımın yarısı onun için gidecek” der. Oybirliği ile mahkemedeki davayı kazansa, lehime olan birçok şeyi söylemedi diye avukata kızar.  Sıkıntıdan onu kurtarmak için aralarında para toplayan arkadaşları yanılıp memnun olup olmadığını sorduğunda; “Memnun mu? Hepinize borçlu olduğumu bilerek ve üstelik yardım ettiğiniz için minnet duymam gerektiği halde? ”der.

XVIII. Şüpheci

Şüphecilik hiç kimsenin dürüst olmadığı ile ilgili kuşku taşıma halidir. Örneğin şüpheci bir kölesini pazara alışverişe gönderip diğerini de onun ne kadar harcadığını gizlice izlemesi için gönderir. Yolculuk ederken paralarını kendisi taşır ve her iki yüz metrede bir durup ne kadar olduklarını sayar.

Akşam yattığında sandık kilitli mi, gümüşlerin olduğu çekmece kapalı mı, dış kapının mandalı geçirildi mi diye karısını sorguya çeker. Karısı her şeyin yapıldığı teminatını verse de, elinde kandille ve yarı çıplak kontrol etmek için dolaşır. Ancak ondan sonra uykuya dalar ama çok da derin değil…

Ona borçluysan faizleri şahitlerle almaya gelir ki inkar edemeyesin. Terziye elbiselerini, birisi onun için teminat verdiyse verir, işi iyi yapması önemli değil. Gümüş alet edevatlarını asla ödünç vermez. Ancak yakın arkadaşı ya da akrabası isen verir o da neredeyse alırken ve verirken tartıla koyarak verir.

Kölesini önünde yürütür ki gözü önünde olsun ve yolda kaçmasın. Ondan bir şey satın aldığında ve acelen varsa, “ne kadar, sonra öderim” dediğinde sana “telaşlanma, seninle geleceğim ve işin bitene kadar bekleyeceğim” diye cevap verir.

XIX. Pasaklı

Pasaklılık insanları kendisinden uzaklaştıracak düzeyde vücut temizliği ile ilgili aldırmazlıktır. Nasıl bir insandır o? Pis, uyuz üstü başı kirli ve siyah tırnaklarla gezer ve bunun ailesi için geleneksel olduğunu söyler: babası ve dedesi de böyleymiş. Bir süre bir çocuk evlerinde kalsa o çocuğu ayaklarındaki kirden ve yaralardan tanıyabilir, parmaklarındaki sıyrıkları görebilir; bunların hiçbiri temizlenmez ve tedavi edilmez ta bir süre sonra kurtlanana kadar.

Koltuklarının altından hayvanın postuna benzeyen sık ve uzun kıllar dışarıya çıkmakta, dişleri ise simsiyah ve aşınmış bu nedenle ağzı kötü bir koku yayar etrafa.

Bunlarla da kalmaz pasaklının hali. Yemek yerken burnunu çeker. Kurban keserken her tarafı kan içinde kalır. Konuştuğunda etrafa tükürüklerini saçar. İçerse geğirir herkesin yanında. Evde kirli çarşaflarda yatar. Üstü başı lekeler içerisindedir ve bu haliyle meydana çıkmaktan utanmaz.

XX. Münasebetsiz

Yapışkanlığı zararsız ama insanları rahatsız edici davranış olarak tanımlayabiliriz. Yapışkan insanın davranışları işte böyledir. Tam uyursun, gelir seni uyandırır. Sohbet edecekmiş. Gideceksin, gemi hareket edecek seni oyalıyor. Bir iş için yanına gidiyorsun, gezintisini tamamlayıncaya kadar beklemeni rica eder.

Misafirliğe gittiklerinde bakıcının elinden çocuğu alır ve yedirmeye çalışır ve o zaman “babasının hazinesi”, diye öpüp koklayarak sever. Masada yemek yerken müshil aldığını ve yedikleri çorba kıvamında ve daha koyu renkte dışarıya çıktığını anlatır.

Hizmetkarların yanında annesine şunu rahatlıkla sorabilir: “anne beni nasıl doğurdun, anlatsana”. Onun yerine de cevap verir.

Öğlen yemeğine davet edildiğinde, suyu çok soğuk olan kuyusunun olduğunu, bahçesinde harika sebzeler yetiştiğini, aşçısının olağanüstü yemekler pişirdiğini, evinin kocaman ve her zaman insanla dolu olduğunu, arkadaşlarının dipsiz kuyu gibi çok içtiğini anlatır.

XX. Kendini beğenmiş

Kendini beğenmişlik hep birinci olma ve mükemmel olma küçük hırsını içerir. Kendini beğenmiş nasıl bir insandır? Yemeğe davet edildiğinde hemen ev sahibinin yanına kurulur. Oğlunun saçını kestirmek için onu ta Delfi’ye berbere götürür.  Etiyopyalı bir köle alır ve sokakta yürürken kendisine eşlik ettirir. Bir mina borcu varsa onu verirken yepyeni pırıl pırıl ufak paralarla geri verir.

Evinde karga ve ona bakırdan kafes ve içine merdivenler yapar. Öküz kurban ettiyse boynuzlarını temizler ve evinin kapısına asar ki insanlar geçerken öküz kurban ettiğini görsünler. Atlı gösteride yer aldıysa atı kölesiyle eve gönderir, kendisi atlı kıyafetiyle ve mahmuzlarıyla meydanda dolaşır. Malta cinsi köpeği ölür, ona mezar yaptırır ve üstüne yazar “Malta doğumlu Klados”.

Sık sık saçlarını traş ettirir ve dişlerini beyazlatır. Elbisesi daha yıpranmadan yenisi ile değiştirir. Parfüm sıkar. Meydanda en çok bankerlerin yanında görürsün. Tiyatroda stratejistlerin yanına oturur.

Pazara kendi ihtiyaçları için gitmez, hep başka şehirlerdeki arkadaşları için... Bizantiona zeytin, Kizik’e Isparta köpekleri, Rodos’a himetion balı gönderir. Bunu da herkese duyurmaktan geri kalmaz. Doğal olarak evinde maymun da besleyebilir; keklik ve Sicilya güvercini bakabilir; antilop boynuzundan zarlar, yuvarlak turi şişeleri, bükme Isparta bastonları, pers figürlü goblenler alabilir.

XXI. Cimri

Cimrilik, tasarruf etmede bir nevi şeref ve haysiyet yoksunluğu halidir. Bakın cimri nasıl bir adamdır. Tragedyalarla ilgili bir yarışma kazandığında Dionisyus için adadığı şey sadece kendi isminin yazıldığı incecik bir tahta parçası olur. (Adet mermer bir blok yaptırılmasıdır). Halk meclisinde ek vergi ya da bağış yapılması gerektiği konuşulduğunda hiç konuşmadan kalkıp toplantıyı terk eder.

Kızını evlendirirken kestiği kurban etinden din adamlarına düşen payı ayırdıktan sonra geri kalanını satar. Düğün yemeğinde servis yapanları kiralarken, yemeklerini gelmeden yemeleri koşulunu koyar. Müzler bayramında çocuklarını hasta oldukları bahanesiyle okula göndermez şenlikler için para yatırılması gerektiği için. Pazar dönüşü aldığı et ve sebzeleri kendisi taşır. .

Önceden vermeyi taahhüt ettiği parayı alacak arkadaşını uzaktan gördüğünde yolunu değiştirir ve evine gider. Karısını prika (çeyiz) ile almıştır ama ona hizmetçi tutmaz. Ayakkabılarında yamasız ve tamirsiz yer kalmamıştır ama toynak gibi sağlam olduklarını söyler.

XXIII. Uydurukçu

Kendini beğenmişliğin, olduğundan fazla veya hayali başarı ve zenginlikleri kişinin kendisine “yazdığı” konusunda herkes hemfikirdir. Kendini beğenmiş adam şunları yapar: Limanda durur ve yabancılara, deniz ticareti için çok büyük paralar yatırdığını, önce borç vererek başladığını ve sonra işi ele alarak çok para kazandığını anlatır. İşi o kadar abartır ki kölesini bankere hesaplarını kontrol etmesi için gönderir, halbuki bankerde kör kuruşu yoktur. Başka birisiyle konuştuğunda, İskender ile omuz omuza savaştığını, İskender’in onu çok sevdiğini ve kendisine bir takım değerli taşlarla süslü kupalar hediye ettiğini anlatır. Hayatı boyunca Atina dışına çıkmamış olsa da, Asyalı ustaların Avrupa’dakilerden çok daha iyi oldukları konusunda saatlerce söylev verebilir

Üçüncü kez Antipater’den (İskender’in sefere çıktığında Makedonya’yı yönetmesi için bıraktığı yönetici) kendisine Makedonya’dan gümrüksüz odun getirme izni verdiğini söyleyen mektup aldığını ama Makedonyalılarla çok yakın olduğu söylentisi çıkmasın diye kendisinin reddettiğini anlatır.

Kıtlık zamanı aç kalanlar için 30 bin drahmilik buğday aldığını anlatır. Hayır diyememiş!!! Onu tanımayanların yanına oturduğunda hesabı onlara yaptırır. Hayali borçlu isimleri söyleyerek alacaklarının 60 bin drahmi olduğunu ve bunları dostlarının zor durumda olduklarında harcadığını söyler. Bu paralara devletin gemilerinin onarımı ve tiyatrolar için harcadıkları dahil değildir.

Cins at satıcıların yanında dolanır ve alıcıymış gibi davranır.  Dükkana girip 12 bin drahmilik elbise seçer. Sonra kölesine paraları evde unuttuğu için bağırır çağırır. Kirada oturur ama bunu bilmeyen birisi ile karşılaştığında babasından kaldığını ve artık çok dar geldiğini, misafirlerinin sığmadığını, yakında satma niyetinde olduğunu anlatır.

XXIV. Kibirli

Kibirlilik kendisiyle ilgili olmayan konuların önemsenmemesidir. Bakın kibirli kişi nasıldır. Bir iş için acele görmen gerektiğinde, öğle yemeğinden sonra gezinti yapmaya çıktığında görüşeceğini söyler. Yaptığı bu iyiliği de hiç unutmaz.

Hakem olarak tayin edildiğinde iki tarafı dinler ve kararını bir yere giderken yolda söyler. Bir görev verildiğinde, çok meşgul olduğunu öne sürerek ret eder. Ona bir şey satacağında ya da alacağını istediğinde çok erken saatte evine çağırır. Yolda kimseyle konuşmaz: ya yere ya da burnu havaya bakarak gider – o anki keyfine göre. Dostlarını evine yemeğe çağırır ama onlarla yemek yemez, ev ahalisinden birisi misafirlerle ilgilenir. Birisinin yanına gittiğinde geldiğini haber vermesi için önden kölesini gönderir. Masaj yaptırdığında ya da yemek yediğinde yanına kimseyi sokmaz.

XXV. Korkak

Korkaklık korkunun yarattığı cesaretsizlik olarak tanımlanabilir. Ve işte şunları yapar korkak. Deniz yolculuğu yaparken bir kayalığı korsan gemisi olarak görebilir. Dalga yükseldiğinde kaptana kıyıdan yeterince açıkta olup olmadıklarını ve havanın nasıl olduğunu sorar. Sonra gece rüyasında kötü bir düş gördüğünü ve o nedenle huzursuz olduğunu anlatır. Elbiselerini çıkarıp kölesine verir ki, gemi batarsa ağırlık yapmasın ve kıyıya çıkarabilsinler.

Askerdeyse, tam çarpışma başlayacakken tanıdıklarını etrafına toplar gelenlerin düşman olup olmadığını kestiremediğini söyler. Çarpışma sırasında düşenleri görünce kılıcını unuttuğunu söyler ve almak için kampa geri döner. Yaralı bir tanıdığını getirdiklerini görünce koşarak yanına gider, taşınmasına yardım eder, moral verir, kanını siler, yaraya gelen sinekleri kovalar yeter ki savaş alanından uzak olsun. Boru çaldığında çadırından çıkmaz ve söylenir “ne gürültü bu böyle, bir uyutmadınız, cehenneme kadar yolunuz var”. Sonra başkasının kanıyla üstünü başını bulayıp savaş alanından gelen arkadaşlarına hayatını riske atarak birinin hayatını kurtardığını anlatır.

XXVI. Dalkavuk

Oligarşiyi iktidar ve ayrıcalık için bir tür açlık olarak tanımlayabiliriz. Oligarşiye bağlı adam olan dalkavuğun davranışları ise şöyledir. Panatenei ve Dionisos şenliklerini yönetecek olan arhont’un yardımcıları seçilecekken kürsüye çıkar ve seçilecek dokuz kişinin yetkisinin sınırsız olması gerektiğini söyler. On kişi seçilmesi teklif edildiğinde, “hayır, bir kişi bile yeter” der; yeter ki güçlü birisi olsun. 

Homeros’un tüm şiirinden sadece bir dizeyi ezbere bilir: “çoğunluğun iktidarı kötüdür, yönetici tek olmalı”.  Söyledikleri: “bir araya gelelim ve biz karar verelim. Kalabalık ve meydanla bağımızı koparalım. Onların verdiği görevler için uğraşarak takdir ve eleştirilere son verelim; ya onlar ya biz şehri terk edelim”.

Akşamüstü, sokak ve meydanlar boşaldığında dışarıya çıkar. Elbiselerine sarınmış, sakalı ve tırnakları düzgün kesilmiş, havalı ve şöyle dercesine: “bu şehirde ispiyoncudan geçilmiyor. Bu alçaklar yüzünden mahkemede insanın başına neler gelebilir. Kalabalıkların içinde yaşayanlara ve toplumla ilgili görev alanlara şaşırıyorum. Ne bekliyorlar? Halk daima memnuniyetsizdir ve ona sadaka verene aittir”. Halk toplantılarına gitmek bir felakettir. İlla ki yanına pis, yırtık bir tip oturur ve “bu vergileri bizden toplayanlar bu vergilerle bizi mahvediyorlar ”der.

“Halkın yöneticileri çekilmezmiş bir kesimmiş ve il suçlu da Tezei’dir, çünkü on iki şehri birleştirerek krallığı yok etmiş. Bu yüzden onun ilk kurban gitmesi adilaneymiş.” Yabancılara ve kendi gibi oligarşi yanlısı hemşerilerine hep bunları anlatır.

XXVII. Yaşlı Delikanlı

Yaşlı delikanlılığı yaşına uygun olmayan, gençlik meşgalelerine aşırı bağlılık olarak tanımlayabiliriz. Bir insan için gençleşiyor dendiğinde; altmış yaşında şiir ezberleyip onu topluluk önünde okumaya çalışıp başaramadığında, hafızası artık onu aldattığında denir.

Kahramanlar bayramında gençlerin katıldığı bayrak yarışlarına katılmak için gerekli harcı yatırır. Eğer davet ederlerse, Heraklios tapınağındaki kurban kesme törenlerinde hemen üstünü çıkarır ve vücudunu gösterir. Stadyumdan stadyuma gider ve antrenman yapar. Artistler geldiğinde üç-dört gösteriyi peş peşe izler ki şarkıları ezberleyebilsin. Ödünç aldığı atla köye gitmeye kalkar ve düşer kafasını kırar.

Dekadist gençler derneğinin üyesidir ve her on günde bir verilen yemeklerde başı çeker. Çocuklarının öğretmeninden yay ve ok kullanmayı öğrenir ama sanki biliyormuş gibi ona akıl verir.

XXVIII. Sivri dilli

Kötü konuşma, başkaları ile ilgili tek iyi söz etmemektir. Sivri dilli, şöyle bir insandır: şu kişi nasıl biridir diye sorsan, hemen başlar: “Madem ki sordun, genealoglar gibi cevap vereyim- ailesinden başlayalım. Babasına baştan Soziy (genellikle öle ismi) derlerdi, sonra asker olunca Sozistrat oldu, kayıtlarda Sozidem diye geçer. Annesi ise bilinen bir Trakyalı ailenin kızıdır, düşünebiliyor musun, adı beyaz saksağan, orada isimler öyle konulurmuş. O da annesi babası için yaramaz biridir, adeta sopa için yalvarır…”

“Şu evde oturan kadınlar kimdir?” hemen sıralamaya başlar “o kadınlar yoldan geçen yabancıları bile eve alırlar ve bacak sallarlar. Doğru söylüyorum. Köpekler gibi sokakta otururlar ve sadece erkekleri düşünürler. Hep kapıyı dinleştirirler ve çalındığında kendileri açarlar”.

Başka kötü konuşandan bahsedildiğinde. “ben hayatta bu kişi kadar kötü birisini görmedim. Yüzünün iticiliği yetmezmiş gibi içinin kötülüğünü hiç kimsede göremezsin. Bak ne yapıyor: Karısı ona çok yüklü bir çeyiz getirdi, üstelik erkek evlat da doğurdu o ise günde beş kuruş yemeklik para bırakıyor ve aralık ayında soğuk suyla yıkanmaya mecbur ediyor”.

Beraber oturduklarından birisi kalkıp gittiğinde kalkanın yakınları bile nasiplerini alırlar. Arkadaşları, yakınları hatta ölüler bile kötü sözlerinden kurtulamazlar. Sivri dillilik onun için söz ve kişilik hürriyeti hatta demokrasinin kendisidir. Hayatta kötü konuşmaktan daha çok zevk aldığı bir şey yoktur.

XXIX. Haset

Haset, kötüye bağlılıktır.  Haset kişi düşkün kimselerle arkadaşlık eder ki bilgisi artsın ve başkalarını korkutabilsin. Bir insan hakkında iyi konuşulduğunda, doğuştan herkesin kötü olduğunu ve istisna olmadığını söyler. İyi insanlarla alay eder, kötüler için ise önyargılardan arınmış biri, der. Böyle birisi suçlandığında başkalarıyla aynı fikirdeymiş gibi görünür ama onun adına mazeretler bulmaktan geri kalmaz. Ya akıllı biri, ya iyi arkadaş ya da becerikli, diye takdir eder. Hatta bu kadar beceriklisini görmedim, der.

Kötü insanları mecliste de mahkemede de savunur. Yanındakilere, adamı değil yaptığını yargılamak gerekir diye ikna etmeye çalışır. Bütün serseri yabancıların hamisidir ve onların avukatıdır. Hakimlik yapıyorsa tarafların iddialarını en uç ve kötü halleriyle ele alır.

XXX. Açgözlü  

Açgözlülük şeref ve haysiyet gözetmeksizin çıkarlarına düşkünlüktür. Bakın nasıldır açgözlü kişi. Yemek verdiğinde yeterli ekmeği sunmaz. Misafirliğe gelenden kaldığı günler için kira alır. Ortaklaşa hazırlanmış bir yemekte eti bölüştürme görevi ona düşerse, adil olanın bölüştürme işini üstlenenin iki parça almasıdır, deyip hemen kendine iki iyi parçayı ayırır.

Şarap sattığında dostlarına bile su katılmış olarak satar. Tiyatro gösterisine ancak ücretsiz oyun oynandığında gider ve çocuklarını da ona götürür. Görevli olarak bir yere gittiğinde devletin verdiği harcırahı evde bırakır ve gittiği yerden borç alır. Ona eşlik eden köleye taşıyabileceğinden daha fazla yük yükler ama daha az yemek verir. Ortak bir hediye geldiğinde hemen kendi payını satmak için ister. Hamamda kölesi onu yağlarken, yüksek sesle “küflü elei almışsın” diye bağırıp başkasından ödünç alır. Yürürlerken hizmetçisi yerde ufak bir para bulduğunda hemen payını ister – “beraber yürürken bulduk” diye. Elbiselerini temizleyiciye verdiğinde bir başkasından ödünç elbise alır ve geri istenilene kadar vermez.

Yaptıkları hep böyledir. Hizmetkarlarının günlük buğday yevmiyelerini kendi verir ve onları fidon tası ile ölçer (daha küçük ve artık kullanılmayan bir ölçü birimi). Bir arkadaşı ucuza bir şey aldığında aynı fiyattan ondan satın alıp daha pahalıya satmaya çalışır.

Borç aldığı otuz lirayı geri verirken dört lirasını kesmek için çareler bulur. Öğretmene ödediği paradan çocuklarının hasta olduğu ve okula gitmedikleri günleri keser. Çok bayramın olduğu antesterion ayında onları hiç okula göndermez. Köleleri onun evi dışında yevmiye ile işe gittiklerinde sadece kendine pay almaz, bakırın gümüşe çevrilirken oluşan farkı da onlardan keser.

Cemaatin yemeği onun evinde düzenlendiğinde kölelerinin yemeğinin de ortak hesaptan karşılanmasında ısrar eder. Sofrada yenmeyen yarım turp kaldığında hizmetçiler yemesin diye onu da yazar. Tanıdıklarla yolculuk ettiğinde onların kölelerinden faydalanır, kendilerinkini yevmiyeli bir işe yollar.

Yine yemek onun evinde düzenlendiğinde her şeyi hesaba yazar: odun, mercimek, sirke, tuz ve lambaların yağı. Yakın bir arkadaşı evlenirken ya da kızını evlendirirken hediye göndermemek için bir müddet şehri terk eder. Tanıdıklarından geri istemeyecekleri şeyleri ödünç alır geri verdiğinde onların kabul etmede tereddüt edeceği şeyleri de.